Vier beroemde zelfportretten die je moet kennen

Portretschilderen is de kunst van het afbeelden van mensen en hun karakters op een schilderij. Vandaag de dag zijn portretschilderijen niet meer weg te denken uit het repertoire van veel schilders. Tijdens de evolutie van de portretschilderkunst ontstond een van de varianten als een onafhankelijk genre - het zelfportret.

Kunstenaars uit alle tijdperken plaatsten zichzelf in het middelpunt van hun werken, waaronder

• Claude Monet,
• Pablo Picasso,
• Gerhard Richter,
• Frida Kahlo,
• August Macke,
• Vincent van Gogh,
• Paula Modersohn-Becker,
• Otto Dix, en
• Egon Schiele.

De wortels van zelfportretten gaan naar verluidt terug tot de oudheid. Dit genre werd echter pas echt populair vanaf de 15e eeuw, toen verschillende beroemde kunstenaars portretten van zichzelf maakten.

De vroegste zelfportretten door kunstenaars worden beschouwd als het werk van Albrecht Dürer. Andere kunstenaars uit de Renaissance, zoals Leonardo da Vinci en Rembrandt, begonnen echter ook zelfportretten te onderzoeken. Sindsdien is zelfportretten uitgegroeid tot een populair onderwerp in de schilderkunst.

Zelfportretten in de kunst - Kunstenaars veranderen zichzelf in modellen

Het speciale karakter van zelfportretten - zowel voor de kunstenaars als voor de kijkers - ligt in de manier waarop ze de typische rolverdeling in het schilderproces opheffen. Normaal gesproken observeren schilders hun medemensen en hun omgeving. Vervolgens drukken ze hun subjectieve indrukken uit in hun werken. Zelfportretten nemen echter beide rollen op zich en beelden het onderwerp zelf af.

Kunstenaars bieden het publiek unieke inzichten in hun innerlijke leven. In tegenstelling tot portretten van andere mensen kunnen ze hun emoties rechtstreeks in de werken verwerken. Daarnaast kunnen zelfportretten in de kunst ook andere doelen vervullen. Wanneer beroemde schilders zelfportretten maken, hebben ze volledige controle over hoe ze op de foto verschijnen. Ze kunnen zichzelf op een geïdealiseerde en verfraaide manier afbeelden, maar ook op een zeer realistische of abstracte manier. Zo kunnen zelfportretten een effectief middel worden om zichzelf in scène te zetten.

Soms dienen zelfportretten in de schilderkunst gewoon als een manier om te oefenen in het weergeven van gezichten. In dit geval is het eigen gezicht een handig en altijd beschikbaar model. Qua techniek, de verschillende mogelijke perspectieven en uitsnedes verschillen zelfportretten nauwelijks van portretten. Net als bij portretschilderen zijn er ook subgroepen die worden gedefinieerd door de respectieve beelddetails. Hetzelfde geldt voor de positie van het hoofd en de kijkhoek van de persoon, bijvoorbeeld het "vooraanzicht", het "profielportret" of het "halfprofiel".

Hier presenteren we een aantal beroemde zelfportretten en hun kunstenaars.

Beroemd zelfportret van Rembrandt: "Zelfportret met Saskia"

Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606-1669) was een van de bekendste schilders die het zelfportret al in de 17e eeuw ontdekte. Vandaag de dag is de Nederlandse schilder een van de beroemdste vertegenwoordigers van de barokke kunst.

Hij werkte met verschillende technieken, voornamelijk schilderen, etsen en tekenen. Hij leidde ook jonge kunstenaars op in zijn atelier. Rembrandt schilderde voornamelijk landschappen, genretaferelen, stillevens, historische schilderijen en portretten. Tot zijn beroemdste werken behoren

• "De Nachtwacht",
• "De verblinding van Simson", en
• "De anatomie van dokter Tulp".

Jarenlang verdiende hij zijn brood als portretschilder met een goede reputatie. Tegelijkertijd begon hij echter al vroeg met het maken van portretten van zichzelf. In de loop van ongeveer veertig jaar portretteerde hij zichzelf regelmatig. Op deze manier documenteerde hij nauwgezet het proces van zijn ouder worden - als in een dagboek.

Voor hem hadden de zelfportretten echter ook een heel praktisch nut. Hij gebruikte zichzelf als model voor studies en oefende de weergave van menselijke gelaatstrekken op zijn spiegelbeeld. In zijn zelfportretten toonde hij zichzelf in verschillende emotionele toestanden, zoals blij, verdrietig, beschouwend of verrast. Hij experimenteerde ook met hoe licht en schaduw gebruikt konden worden om gezichtsuitdrukkingen te benadrukken.

Een van zijn beroemdste zelfportretten is het schilderij "Zelfportret met Saskia". In dit werk uit 1638 liet Rembrandt zich inspireren door de gelijkenis van de verloren zoon uit het Nieuwe Testament. Hij beeldde zichzelf af als een jongeman die het geld van zijn vader kwistig uitgaf. De vrouw aan zijn zijde is zijn vrouw Saskia. Tegenwoordig maakt het Beeld deel uit van de Gemäldegalerie Alte Meister collectie in Dresden, Duitsland.

Armin Mueller-Stahl: "Zelfportret met sigaret"

De meeste mensen zullen hem kennen als een internationaal succesvolle karakteracteur, maar hij heeft ook veel andere artistieke talenten: Armin Mueller-Stahl.

De Duitse kunstenaar, geboren in 1930, is niet alleen een bekend acteur, maar ook een getrainde concertviolist en schrijver van gedichten en romans. Zijn grote liefde is echter de beeldende kunst, waar hij zich al jaren op richt.

Met zijn schilderijen, tekeningen en grafiek heeft hij al talloze tentoonstellingen georganiseerd. Mueller-Stahl werkt voornamelijk in figuratieve genres zoals landschappen, stillevens en portretten. Zijn stijl wordt gekenmerkt door een expressiviteit die soms grenst aan abstractie. Toch behoudt het karakter van zijn motief altijd zijn oorspronkelijke karakter. Dit geldt met name voor zijn portretten, die vaak prominente persoonlijkheden uitbeelden zoals

• Helmut Schmidt,
• Ludwig van Beethoven,
• David Bowie of
• Liz Taylor.

Hij gebruikt zichzelf vaak als onderwerp. In zijn zelfportretten toont hij zichzelf in verschillende stadia van zijn leven. Soms schilderde hij zichzelf met een viool en op andere momenten als een personage in een film waarin hij acteerde. In zijn litho "Zelfportret met sigaret" uit 2021 beeldt hij zichzelf af met een snor en een sigaret in zijn mondhoek. Dit herinnert duidelijk aan vroegere tijden toen hij nog een baard droeg. De zwart-wit litho benadrukt zijn gelaatstrekken heel direct en expressief. Slechts de helft van zijn gezicht is volledig herkenbaar - alsof hij uit een schaduw tevoorschijn komt.

Andy Warhol: "Zelfportret"

Hij was de koning van de Pop Art en een meester in zelfpresentatie - de Amerikaanse kunstenaar Andy Warhol (1928-1987). Zijn artistieke visie ging in tegen alle conventionele normen. Dit gold zowel voor zijn opvatting van kunst als voor zijn keuze van motieven en artistieke expressievormen.

Warhol werkte met verschillende technieken zoals schilderen, grafische kunst, beeldhouwen en film. Zijn handelsmerk was echter de serieproductie van kunstwerken met de zeefdruktechniek. Dit was ook een belangrijk element van zijn artistieke filosofie.

Warhol sloeg ook nieuwe wegen in met zijn motiefkeuze. Hij citeerde talloze voorwerpen die hij vond in de popcultuur, massamedia en consumentisme. Zo verhief hij schijnbaar banale alledaagse voorwerpen tot kunst. Tot zijn beroemdste werken behoren een serie beelden met "Campbell's" soepblikken en talloze portretten van beroemdheden zoals Marilyn Monroe, Mick Jagger en Mao.

Warhol maakte niet alleen kunstwerken, maar presenteerde zichzelf ook als kunstobject. Als onderdeel van zijn zelfenscenering nam hij zijn kenmerkende look aan met een witte pruik en zonnebril. Hij zette zichzelf en zijn leven ook centraal in verschillende films. Zelfportretten droegen ook bij aan de enscenering van het totale kunstwerk "Andy Warhol".

In talloze werken reflecteerde hij op zijn persoonlijkheid en zijn status binnen de (kunst)wereld. Het "Zelfportret" maakt deel uit van een grote serie die Warhol in 1967 begon. Een foto uit een fotohokje diende als basis voor deze serie beelden. Hij reproduceerde het door middel van zeefdruk in verschillende formaten en basiskleuren. Warhol beeldt zichzelf hier af met zijn hand op zijn kin in de houding van een intellectueel. Grote delen van zijn gezicht blijven echter verborgen in de schaduw. Dit geeft de kunstenaar een mysterieus aura. Beroemde zelfportretten zoals deze droegen aanzienlijk bij aan Warhols publieke imago en zijn mythe.

Beroemd zelfportret van Max Beckmann: "Zelfportret met saxofoon"

Max Beckmann (1884-1950) kan worden gerekend tot de belangrijkste Duitse schilders van het Klassiek Modernisme. Hij kan echter niet duidelijk worden ingedeeld bij een van de schilderstijlen die aan het begin van de 20e eeuw populair waren. Hij ontwikkelde eerder een zeer onafhankelijke stijl waarin hij inspiratie putte uit verschillende tijdperken.

Invloeden van het expressionisme en kubisme, maar ook van oude meesters, classicisme en impressionisme zijn herkenbaar. In de kern van zijn werk bleef Beckmann altijd toegewijd aan de figuratieve schilderkunst.

Hoewel hij tegenwoordig vaak wordt geassocieerd met het expressionisme, nam hij tijdens zijn leven duidelijk afstand van deze beweging. Hij weigerde bijvoorbeeld lid te worden van de kunstenaarsgroep "Brücke". Toch viel hij uit de gratie tijdens het naziregime en werd hij gedegenereerd verklaard. Tegenwoordig wordt Max Beckmann beschouwd als een van de belangrijkste vertegenwoordigers van het Duitse expressionisme.

Zijn werken hangen in gerenommeerde musea over de hele wereld en brengen op veilingen topprijzen op. Beckmanns thematische zwaartepunten waren landschappen en portretten, en sinds het einde van de jaren 1880 ook zelfportretten. Van de beroemde schilders van zelfportretten was Max Beckmann een van de meest productieve, want hij legde zichzelf vast op foto's in verschillende situaties tijdens zijn leven in meer dan 40 schilderijen en andere grafische werken.

In 1930 maakte hij het olieverfschilderij "Zelfportret met saxofoon". Beckmann was in die tijd gefascineerd door theater, circus en muziek. In dit werk dompelde hij zichzelf onder in die wereld door zichzelf als acrobaat af te beelden. De saxofoon in zijn handen symboliseert hedendaagse muziek - vooral jazz. Zijn gezicht in de gedeeltelijke schaduw en de gedempte kleuren geven echter de stemming van de kunstenaar weer, die varieert van angstig tot sceptisch. Het originele olieverfschilderij "Zelfportret met saxofoon" van Max Beckmann maakt nu deel uit van de collectie van de Kunsthalle Bremen.