Het oor van Van Gogh - Een van de beroemdste legendes in de kunstwereld

Het is waarschijnlijk een van de beroemdste anekdotes uit de kunstgeschiedenis - het verhaal van het oor van Vincent van Gogh. Veel rond de gebeurtenissen van 23 december 1888 blijft echter onduidelijk. Wat wel zeker is, is dat Van Gogh die avond zijn linkeroor, of grote delen ervan, verloor.

De vraag die de kunstwereld vandaag de dag nog steeds bezighoudt is: Waarom sneed van Gogh zijn oor af? En er zijn nog veel meer vragen over die gedenkwaardige dag voor Kerstmis in de Provence: Verwondde van Gogh zichzelf echt, of was hij het slachtoffer van een daad van geweld? Welke rol speelde een prostituee? Was zijn collega-schilder Paul Gauguin erbij betrokken? Of waren van Gogh's familieomstandigheden de oorzaak van de daad?

Er zijn veel antwoorden en speculaties over de omstandigheden waaronder de beroemde Nederlandse schilder zijn oor verloor. Drie van de populairste theorieën over het oor van Van Gogh worden hieronder gepresenteerd.

Vincent van Gogh "Gaf" zijn oor aan een prostituee

Volgens de populairste theorie zou het volgende hebben plaatsgevonden in het Franse Arles op de dag voor Kerstmis 1888: Vincent van Gogh zou in die tijd in een zeer slechte conditie verkeren. Hij leed aan slapeloosheid en dronk veel alcohol. Vaak absint, waarvan wordt aangenomen dat het hallucinaties en psychotische toestanden veroorzaakt.

Van Gogh zou in ieder geval regelmatig psychische problemen hebben gehad. Het was dus waarschijnlijk een combinatie van verschillende factoren die hem ertoe brachten te handelen zoals hij die avond deed: Zwaar beschonken ging hij naar het plaatselijke bordeel - met een bloedende wond op zijn hoofd. In zijn hand hield hij - volgens de bron - zijn linkeroor of een stuk ervan. Hij wilde het "geven" aan zijn favoriete prostituee, Rachel. Hij zou het aan haar hebben gegeven - opnieuw afhankelijk van de bron - met de woorden "Je zult je mij herinneren, zeg ik je" of "Bewaar dit voorwerp goed".

Naar verluidt viel de prostituee hierdoor flauw. Van Gogh zelf werd de volgende ochtend door de politie gevonden. Hij had veel bloed verloren en werd in het ziekenhuis opgenomen. Volgens hem herinnerde hij zich niets van de gebeurtenissen.

Paul Gauguin was aanzienlijk betrokken bij het incident

Volgens een andere theorie speelde de schilder Paul Gauguin een belangrijke rol in het incident. Vincent van Gogh had hem in 1887 in Parijs ontmoet en hem uitgenodigd om hem in Arles te komen bezoeken. Van Gogh was van plan om een kunstenaarskolonie te stichten met de naam "Studio van het Zuiden". Paul Gauguin accepteerde Van Gogh's uitnodiging deels omdat hij hoopte financieel voordeel te halen uit het verblijf.

Vanaf oktober 1888 woonden en werkten de twee kunstenaars samen, maar ze konden niet goed met elkaar opschieten. Ze hadden vaak ruzie, die uiteindelijk escaleerde op de avond van 23 december. Er wordt gezegd dat Van Gogh woedend werd na een ruzie. Hij bedreigde Gauguin eerst met een scheermes, maar sneed daarna in een razernij zijn eigen oor af.

Volgens de theorie van de auteurs Rita Wildegans en Hans Kaufmann kan Gauguin de eigenlijke dader zijn geweest. Zij beweren dat Gauguin door van Gogh werd geprovoceerd. Hij pakte vervolgens een zwaard en sneed Van Goghs linkeroor af. Daarna vluchtte Gauguin van Arles naar Parijs. De legende dat van Gogh de verwonding aan zichzelf had toegebracht werd ook door Gauguin verspreid om de verdenking van zichzelf af te leiden.

Familieredenen waren de aanleiding voor de zelfverwonding

In 2016 bood de Britse journalist Martin Bailey een veel minder dramatische verklaring voor het oor van Van Gogh. Na analyse van de correspondentie van de familie van Gogh ging hij er ook van uit dat Vincent zijn eigen oor had verwond. Hij presenteerde echter een andere reden voor de daad. In plaats van een acute psychotische episode was het de verloving van Vincent's broer Theo die de aanleiding vormde voor de automutilatie.

Op die noodlottige dag ontving Vincent naar verluidt een brief waarin hem werd verteld dat Theo van plan was om te trouwen met de kunstverzamelaar Johanna Bonger. Dit nieuws raakte Vincent diep. Theo betekende veel voor hem. Hij had hem altijd gesteund in moeilijke tijden. Niet in de laatste plaats maakte Theo Vincent's artistieke werk mogelijk door zijn genereuze financiële steun. Vincent vreesde nu dat hij door de verloving zijn naaste vertrouweling zou verliezen. Hij was ook bang dat Theo zou stoppen met het geven van financiële steun. In zijn toch al fragiele mentale toestand was dit nieuws de katalysator voor zijn wanhoopsdaad.

Vincent van Gogh - Veel meer dan de schilder die zijn oor afsneed

Welke van deze drie versies over Van Gogh's oor waar is of dat de gebeurtenissen totaal anders zijn verlopen, zal waarschijnlijk nooit definitief worden opgehelderd. De gebeurtenissen rond Kerstmis 1888 en Van Goghs oor zullen dus aanleiding blijven geven tot speculaties.

Zeker is dat het incident in Arles gevolgen had voor de artistieke biografie van Van Gogh. Na de gebeurtenis portretteerde hij zichzelf in minstens twee zelfportretten - met een opvallend verband om zijn hoofd. Bovendien ging van Gogh in mei 1889 naar het psychiatrisch ziekenhuis in Saint-Rémy-de-Provence. Hij had zichzelf laten opnemen omdat hij zich zorgen maakte over zijn geestelijke gezondheid. Hier bleef hij onder medisch toezicht maar had hij toegang tot doek en verf, zodat hij door kon gaan met schilderen.

Tijdens deze fase maakte hij ongeveer 150 impressionistische beelden en talrijke tekeningen, waaronder belangrijke werken zoals

• "De Sterrennacht"
• "De bloeiende amandeltak" of
• "De Irissen".

Dit betekent dat 23 december 1888 en de nasleep ervan ook van grote betekenis waren voor de kunstgeschiedenis.

Vooral buiten de kunstwereld zal Vincent van Gogh vooral herinnerd worden als de schilder die zijn oor afsneed. Maar hoe fascinerend het mysterie rond zijn oor ook mag zijn, en ondanks het herhaaldelijke gepraat over hallucinaties en zijn vermeende "waanzin", is het uiteindelijk alleen zijn grote artistieke prestatie die echt telt.

Met zijn visionaire schilderstijl is hij een van de belangrijkste pioniers van de moderne schilderkunst. Hij legde met zijn werk de basis voor veel van de kunststromingen die volgden, zoals het expressionisme en het fauvisme.