Hedendaagse kunst: Aan de spits

Gerhard Richter, Bruce Nauman, Tony Cragg, Anselm Kiefer, Cindy Sherman, Rosemarie Trockel, Ólafur Elíasson en Georg Baselitz: Ze worden allemaal beschouwd als de meest succesvolle hedendaagse beeldende kunstenaars ter wereld. Ze vertegenwoordigen zeer verschillende genres, zoals schilderkunst, beeldhouwkunst, installatiekunst of objectkunst, die de kunst aan het begin van de 21e eeuw weerspiegelen. Deze periode wordt gekenmerkt door een grote verscheidenheid aan stijlen, thema's en technieken. De term "hedendaagse kunst" verwijst in de eerste plaats naar een specifieke tijdsperiode die nader gedefinieerd moet worden en niet zozeer naar concrete artistieke kenmerken van de schilderkunst en beeldhouwkunst van de 21e eeuw.

Wat is hedendaagse kunst?

De vraag "Wat is hedendaagse kunst?" is niet eenvoudig te beantwoorden. In feite is er weinig consensus over welke fase van de kunstgeschiedenis de term moet aanduiden. Ten eerste kan hedendaagse kunst duidelijk worden onderscheiden van moderne kunst. Lange tijd werden de twee termen synoniem gebruikt. Tegenwoordig wordt de term "moderne kunst" echter uitsluitend gebruikt voor kunst van de moderne tijd, die ongeveer ontstond in de fase van het einde van de 19e eeuw tot de jaren 1940.

De term "Hedendaagse kunst" verwijst daarentegen, in een enge definitie, naar alle werken die voor en tijdens een bepaalde tijd zijn gemaakt. Deze werken zijn nauw verbonden met de huidige context en verwijzen naar de huidige situatie en gebeurtenissen. Bovendien liggen het creatieproces en de publieke receptie dicht bij elkaar.

Hedendaagse kunst" wordt echter vaak gebruikt om te verwijzen naar een langere periode. In deze definitie verwijst de term niet langer alleen naar de kunst van het hier en nu, maar omvat het werken uit verschillende decennia. Het startpunt hiervoor varieert sterk. Sommigen beschouwen het als na het einde van de Tweede Wereldoorlog, anderen zien het als beginnend in de jaren 1960. Goede voorbeelden van deze benadering zijn te vinden in de titels van tentoonstellingen, beurzen, collecties, catalogi en galeries. De "Collection of Contemporary Art of the Federal Republic of Germany" bevat bijvoorbeeld werken van 1949 tot nu. Veel belangrijke en invloedrijke stijlen uit de kunstgeschiedenis behoren tot deze bredere definitie, bijvoorbeeld Abstract Expressionisme, Surrealisme, Minimalisme, Ready-Mades of Pop Art.

Hedendaagse kunstbeweging - Grote verscheidenheid aan stijlen en technieken

In tegenstelling tot veel andere tijdperken is er momenteel geen dominante stijl die de hele kunstscène kenmerkt. In plaats daarvan vertoont de hedendaagse kunst aan het begin van de 20e eeuw een breed scala aan stijlen. Zo omvat hedendaagse kunst werken die kunnen worden geassocieerd met expressionisme, impressionisme, abstractie of realisme. Kunstenaars wisselen echter ook vaak van stijl of combineren stijlen.

De technieken zijn ook divers. Traditionele genres zoals schilderen, tekenen, fotografie en beeldhouwen blijven populair. Tegelijkertijd zijn er echter veel andere vormen van representatie ontstaan, zoals Street Art en Urban Art, Videokunst, Performance, Installatie, Conceptuele Kunst en Digitale Kunst, inclusief het gebruik van Kunstmatige Intelligentie. De grenzen tussen deze technieken zijn nu ook vloeiend.

Taken en inhoud van hedendaagse kunst

Volgens zowel haar eigen zelfperceptie als die van het publiek draagt de hedendaagse kunstbeweging sociale verantwoordelijkheden en bepaalde taken te vervullen. De meest voor de hand liggende verwachting van hedendaagse kunst is om iets nieuws en ongehoords te creëren. Voor zover mogelijk moet het bekende manieren van representatie en stijlen niet kopiëren, breken met bekende tradities en onbekende perspectieven bieden op inhoud, vorm en genres.

Naast een vooruitstrevend beeld- en vormconcept wordt van hedendaagse beeldende kunst steeds meer een inhoudelijke stellingname verwacht. Haar centrale functie is dan ook om de wereld een spiegel voor te houden. Kunst moet ruimte bieden voor reflectie en kritiek. Hedendaagse kunstenaars worden verondersteld de realiteit uit te dagen, discussies te stimuleren en tegenstrijdigheden en gebreken in systemen zoals politiek, cultuur, economie en maatschappij aan het licht te brengen.

Er moet ook worden gereflecteerd op gevestigde regels en conventies in menselijk gedrag of vragen over perceptie. Opzettelijke provocatie is een typisch kenmerk van de hedendaagse kunstbeweging om deze doelen te bereiken. Om de nodige aandacht te trekken, zijn de werken vaak ongemakkelijk, verontrustend of verontrustend. Dit is echter geen doel op zich. De kunstenaars willen veeleer de boel opschudden en alles blootleggen waar het publiek de neiging heeft de ogen voor te sluiten. Alleen op die manier kunnen ze hun taak vervullen om een belangrijke bijdrage te leveren aan het publieke discours.

Van de hedendaagse kunst wordt de laatste jaren ook een zelfkritische houding verwacht - zowel van binnenuit als van buitenaf. Bepaalde mechanismen en eigenaardigheden van de huidige kunstmarkt zijn immers het onderwerp geweest van veel kritiek. Kritiek is er onder andere op de toenemende commercialisering en de druk van de markt op de kunst. Ook de soms elitaire afstandelijkheid van de kunstscène en de neiging tot schandaalvorming vinden weinig bijval. Er is ook een publiek debat over hoe gerechtvaardigd de soms astronomische veilingresultaten voor enkele kunstwerken zijn. Veel kunstenaars reageren op deze impulsen. In hun werken stellen ze de logica van de markt in vraag en stellen ze hun eigen rol en doel ter discussie.

Kenmerken van hedendaagse kunst: Mechanismen en Markten

Door de grote diversiteit aan stijlen en technieken is het moeilijk om de beeldende kunst van de 21e eeuw uitgebreid te beschrijven met slechts een paar kenmerken. Naast de puur artistieke kant zijn er echter een aantal algemene omstandigheden die kenmerkend zijn voor hedendaagse kunst en die het creatieve proces beïnvloeden.

Ten eerste kan worden opgemerkt dat beeldende kunst tegenwoordig wijder verbreid is dan ooit tevoren. Door het wegvallen van verschillende politieke, economische en sociale grenzen heeft de beeldende kunst zich in steeds meer aspecten van het leven kunnen vestigen. Globalisering, digitalisering en webtechnologieën zorgen ervoor dat zowel het aantal consumenten als producenten van kunst groter is dan ooit tevoren.

Nieuwe markten en distributiekanalen hebben van de beeldende kunst een belangrijke economische factor gemaakt. Kunstveilingen genereren elk jaar een miljardenomzet en beurzen, galeries en tentoonstellingscentra trekken voortdurend recordaantallen bezoekers. Kunstwerken zijn een gevestigde vorm van kapitaalinvestering geworden.

Deze voortschrijdende commercialisering levert echter ook veel kritiek op. Deze omstandigheden zijn verantwoordelijk voor oppervlakkige, ongedifferentieerde en willekeurige kunst. Kunstenaars kunnen te veel gericht zijn op de behoeften van de markt, waardoor ze afwijken van hun individuele creatieve impulsen. Het nemen van risico's neemt af en economische druk belemmert de vrije ontwikkeling van hedendaagse kunstenaars.

Technologisering is ook zowel een kans als een uitdaging. Hedendaagse schilderkunst in de 21e eeuw moet zich bijvoorbeeld bezighouden met kunstmatige intelligentie. Veel kunstenaars maken echter ook doelbewust gebruik van digitale technologieën en maken er creatief gebruik van. Deze ontwikkelingen geven herkenbaar vorm aan de hedendaagse kunstbeweging en zullen dat blijven doen. Hedendaagse kunst is immers altijd op het scherpst van de snede en evolueert net zo snel als de wereld waarin ze wordt gecreëerd.