Andy Warhols Marilyn - 10 feiten over het legendarische kunstwerk

Een icoon brengt hulde aan een icoon: Andy Warhol, een legende van de Pop Art, was een groot bewonderaar van Marilyn Monroe, een van de meest iconische figuren van de 20e eeuw. Hij nam haar portret op in verschillende series en interpreteerde het in zijn kenmerkende esthetiek van zeefdrukken.

De beelden uit de serie "Beeld Marilyns" verwierven een speciale status. Hun unieke geschiedenis maakte ze tot mijlpalen van de Pop Art: Warhol maakte de eerste portretten van Monroe kort na haar tragische dood. De originelen uit de serie werden letterlijk beschoten en brachten in de daaropvolgende decennia miljoenen op op veilingen.

1. Warhols Marilyn Series werd geraakt door een kogel

Andy Warhol was gefascineerd door zowel Monroe's schoonheid als haar status als publiek figuur. Hij zag haar als een popcultuuricoon en de ultieme belichaming van beroemdheid. Tegelijkertijd zag hij haar als een geestverwant omdat ze, net als hijzelf, vaak verkeerd begrepen, onderschat en niet voldoende gewaardeerd werd.

Toen de Hollywoodlegende in 1962 overleed, creëerde hij het "Marilyn Diptych" ter nagedachtenis aan haar. Het was gebaseerd op een persfoto uit 1953. Hij gebruikte dezelfde foto opnieuw in 1964 voor een serie zeefdrukken.

De beelden in deze serie kregen hun naam na een incident in de herfst van 1964 in Warhols studio "Factory". Op een dag kwam de Amerikaanse kunstenares Dorothy Podber, een vriendin van Warhol, de studio in East 47th Street in New York binnen. Over wat er daarna gebeurde bestaan verschillende versies. Zeker is dat Podber een pistool trok en een schot loste op de beelden van Monroe, die achter elkaar tegen de muur leunden. Er wordt gezegd dat ze de daad na afloop een "performance piece" noemde.

De kogel doorboorde vier van de beelden. Warhol probeerde de kogelgaten te repareren, maar slaagde daar slechts gedeeltelijk in. De schade blijft min of meer herkenbaar in de vier werken.

Sinds de aanval zijn de vier getroffen werken bekend:

• Rood geschoten Marilyn,
• Schot Oranje Marilyn,
• Geschoten lichtblauw Marilyn en
• Shot Sage Blue Marilyn.

De enige versie die ongedeerd bleef was "Turquoise Marilyn". Het was ongetwijfeld de aanval van Dorothy Podber die deze serie zo populair maakte en de waarde ervan enorm deed stijgen.

2. De "Shot Marilyns" sjabloon heeft nooit echt bestaan

Na de dood van Marilyn Monroe in 1962 kwam Andy Warhol naar verluidt de foto die hij later zou gebruiken voor de "Shot Marilyns" serie tegen op een rommelmarkt. De foto werd oorspronkelijk gepubliceerd in verband met de film "Niagara" uit 1953, waarin Monroe de hoofdrol speelde. Hij werd gebruikt door de productiemaatschappij 20th Century Fox om de film te promoten.

De zwart-witfoto was oorspronkelijk echter groter en in een ander formaat dan het motief dat Warhol later gebruikte voor zijn zeefdrukken. Hij sneed ongeveer het onderste derde deel van het origineel uit en sneed het in een vierkant. Van deze uitsnede maakte Warhol een zeefdruksjabloon, die hij gebruikte om de verschillende versies van de "Shot Marilyns" te maken.

3. Warhol gebruikte zijn typische zeefdrukken voor de "Shot Marilyns"

Zoals veel van zijn werken werd ook Warhols Marilyn Monroe gezeefdrukt. Zeefdrukken is een druktechniek waarmee een oneindig aantal afdrukken kan worden gemaakt van één enkel origineel. Het sjabloon bestaat uit een zeefplaat gemaakt van metaal of een fijn gaas, waarbij alleen de gebieden die overeenkomen met het ontwerp doorlaatbaar zijn voor inkt.

Tijdens het zeefdrukproces wordt inkt met behulp van een rakel door de zeef op het medium overgebracht. Deze techniek kan op veel materialen worden gebruikt, maar wordt voornamelijk gebruikt voor het afdrukken op textiel, kunststof, keramiek, metaal, hout of glas. De afdruksnelheid is echter laag in vergelijking met andere methoden, zoals offsetdruk.

In het begin van de jaren 1960 ontdekte hij het zeefdrukken voor zichzelf. Het paste perfect bij zijn artistieke concept, dat fundamenteel verschilde van het traditionele begrip van kunst in die tijd. Warhol geloofde niet in het principe van het unieke originele werk, maar was ervan overtuigd dat kunst een consumptieartikel was dat in serie kon worden geproduceerd. Op deze manier kon kunst toegankelijk worden gemaakt voor een breder publiek.

Bovendien was hij open over zijn verlangen naar financieel succes. Om zijn doelen te bereiken was zeefdrukken het perfecte hulpmiddel. Warhol gebruikte deze methode ook om de Marilyn Monroe-serie te maken. Voordat hij echter ging drukken, beschilderde hij het doek eerst met verschillende acrylkleuren, waaraan de vijf versies van het portret later hun naam te danken hadden.

4. Warhol herinterpreteerde Monroe's portret herhaaldelijk

Gedurende zijn hele carrière werd Andy Warhol geïnspireerd door Marilyn Monroe om verschillende series werken te maken. Na het "Marilyn Diptych" in 1962 en de "Shot Marilyns" in 1964, herinterpreteerde hij het iconische motief meerdere keren in de daaropvolgende jaren. Hoewel hij altijd hetzelfde fotografische sjabloon gebruikte, verschilden alle volgende cycli van beelden aanzienlijk van de vorige portretten.

Zijn eerdere series benadrukten Monroe's schoonheid en status als Amerikaans icoon. In de hervatting liet hij echter - zowel symbolisch als letterlijk - de donkere kant van het beroemde portret zien. Hij gebruikte niet de originele foto, maar een negatiefafdruk voor de zeefdrukken. Al in 1967 maakte hij op basis hiervan een portfolio, waarin hij de vlakken inkleurt met felle kleuren.

In de "Reversal Series" van de late jaren 1970 koos hij voor een nog radicalere aanpak. Hij oriënteerde zich in wezen op het karakter van het negatief en liet grote delen van het beeld zwart. Slechts enkele segmenten zoals de ogen, lippen, neus en het haar liet hij wit of kleurde hij in met felle kleuren.

De beeldindruk van deze Marilyn-serie is verre van een glamoureus portret. In plaats daarvan lijkt Monroe eerder griezelig, bijna spookachtig. In plaats van een stralend icoon wordt ze een symbool van de donkere kant van roem. Tegelijkertijd reflecteerde Warhol met deze herinterpretatie kritisch op zijn eigen carrière. Door bijna alle typische kenmerken van zijn oorspronkelijke werk uit te wissen, vernietigde hij de elementen die hem in de jaren daarvoor zo succesvol hadden gemaakt.

5. De "Shot Marilyns" serie wordt beschouwd als een mijlpaal in de Pop Art

Vandaag de dag behoort de "Shot Marilyns" serie tot Warhols belangrijkste en bekendste werken. Slechts enkele van zijn werken hebben een vergelijkbaar niveau van populariteit bereikt, zoals zijn "Campbell's Soup Cans" of zijn Mao portret.

In de kunstgeschiedenis zijn Warhols hommages aan Monroe lang beschouwd als de belichaming van Pop Art, omdat ze veel van de bepalende kenmerken ervan combineren. Pop Art haalde zijn motieven uit alledaagse consumptiegoederen, beroemdheden, reclame, strips en massamedia.

Pop Art-kunstenaars vervormden hun onderwerpen, plaatsten ze in een nieuwe context of overdreven ze. Het achterliggende idee was om de mechanismen van de media en de consumptiemaatschappij te bekritiseren.

Tegelijkertijd beschouwden kunstenaars zoals Warhol kunst als een consumptieartikel en produceerden en verkochten ze hun werken op dezelfde manier als industriële producten. De serieproductie was erop gericht om kunst betaalbaarder en toegankelijker te maken voor de massa.

Veel van deze ideeën komen terug in Warhols Marilyn. Hier richtte hij zich op een van de beroemdste Amerikaanse figuren van de jaren 1950 en 1960. Marilyn Monroe werd beroemd door haar films en werd een sekssymbool en een populair gezicht in de hogere kringen. Door haar portret in serie te herhalen, legde Warhol bloot wat de maatschappij duidelijk in Monroe had gezien - een mooi consumentenobject.

6. Warhols "Shot Marilyns" in visuele analyse

Andy Warhol was een meester in het herinterpreteren van motieven en het geven van alternatieve betekenissen in onverwachte contexten. Zijn manier om picturale objecten te manipuleren speelde een sleutelrol in dit proces. Warhols Marilyn is een representatief voorbeeld.

De eerste belangrijke wijziging was het bijsnijden van de originele foto tot een vierkant formaat van 101,6 x 101,6 cm, zodat het hoofd van Monroe bijna volledig het kader vulde.

Net zo opvallend waren de kleuraanpassingen die Warhol maakte. Met felle kleuren creëerde Warhol verschillende hoogtepunten in Monroe's portret:

• Hij kleurde de oogleden in lichtblauw en het kapsel in een onnatuurlijk, felgeel.
• Vooral de mond is opvallend. Hij accentueerde de lippen in een donkerrode kleur, waardoor het oogverblindende wit nog helderder lijkt.
• Al deze kleurvlakken reiken verder dan de natuurlijke contouren. De kleuren van deze drie gelaatstrekken contrasteren sterk met het roze van de rest van het gezicht.

Met deze elementen overdreef hij de typische kenmerken van schoonheid en erotiek tot het punt van groteskheid. Door het gebrek aan ruimtelijkheid lijkt de actrice erg kunstmatig - als een product van de alledaagse consumptiemaatschappij.

7. Warhol's "Shot Marilyns" verkocht voor recordprijzen

Hoewel Warhol de "Shot Marilyns" als een serie produceerde, werden ze nooit als zodanig verkocht. In plaats daarvan hebben "Shot Red Marilyn", "Shot Orange Marilyn", "Shot Light Blue Marilyn" en "Shot Sage Blue Marilyn" elk een compleet andere herkomst. Alle schilderijen hadden verschillende eigenaren en zijn meerdere keren verkocht, op veilingen of privé:

• "Shot Red Marilyn" was ooit eigendom van onder andere de beroemde Pop Art-kunstenaar Robert Rauschenberg en werd in 1989 in New York geveild voor ongeveer 4 miljoen USD aan een particuliere verzamelaar.
• "Shot Light Blue Marilyn" werd in 1967 aangekocht door kunstverzamelaar Peter Brant en blijft in de collectie van zijn stichting.
• "Shot Orange Marilyn" werd in 1965 gekocht door Warhols galeriehouder Leo Castelli voor $1.800 USD. Na verloop van tijd veranderde het meerdere keren van eigenaar en werd het naar verluidt privé verkocht voor $240 miljoen USD.
• "Shot Sage Blue Marilyn" ging langs verschillende eigenaren in Amerika voordat het bij de Zwitserse kunsthandelaar Thomas Ammann belandde. Het schilderij kwam opnieuw in het nieuws in 2022 toen het werd geveild voor 195 miljoen USD.

8. Waar is Andy Warhols Marilyn Monroe nu?

Er is geen eenduidig antwoord op deze vraag. De vier originele "Shot Marilyns" bevinden zich nog steeds in privécollecties, net als de "Turquoise Marilyn", die door Dorothy Podber gespaard werd van de aanval.

• "Shot Orange Marilyn" werd gekocht door de manager Kenneth C. Griffin.
• "Shot Light Blue Marilyn" maakt deel uit van de Brant Foundation collectie.
• "Shot Sage Blue Marilyn" werd op een veiling gekocht door de Amerikaanse kunsthandelaar Larry Gagosian, hoewel het onduidelijk is of hij handelde namens een anonieme koper of de foto zelf hield.
• "Shot Red Marilyn" behoorde onlangs toe aan de Griekse scheepsmagnaat Philip Niarchos.
• "Turquoise Marilyn" is eigendom van de ondernemer Steven A. Cohen.

Hoewel de "Shot Marilyns" in privébezit zijn, worden ze van tijd tot tijd publiekelijk tentoongesteld. Shot Orange Marilyn" is bijvoorbeeld verschillende keren tentoongesteld in Duitsland, onder andere in het Museum of Modern Art in Frankfurt am Main. "Shot Sage Blue Marilyn" is ook verschillende keren tentoongesteld, onder andere in het Solomon R. Guggenheim Museum en het Centre Georges-Pompidou in Parijs.

Andere versies van Warhols Marilyn Monroe zijn soms ook toegankelijk voor het publiek. Het al even beroemde "Marilyn Diptych" maakt bijvoorbeeld deel uit van de collectie van de Tate Gallery of Modern Art in Londen, het Museum of Modern Art in New York heeft niet minder dan 10 verschillende Marilyns en het Metropolitan Museum of Art heeft een omkering uit 1967 in zijn collectie.

9. "Shot Marilyns" heeft veel parallellen met andere werken van Warhol

Warhols portretten van Marilyn Monroe zijn op verschillende manieren emblematisch voor zijn werk. Zowel in concept als in uitvoering lopen ze parallel met sommige van zijn andere creaties.

Net als veel andere schilderijen produceerde Warhol de "Shot Marilyns" met behulp van zeefdruk. Hij gebruikte deze techniek om serieproductie mogelijk te maken. Omdat hij kunst als een consumptiegoed beschouwde, paste hij logischerwijs de methoden en technieken van industriële productie toe op zijn eigen artistieke werk. Zeefdrukken stelde hem in staat om talloze afdrukken van een motief te maken.

Naast de productiemethode stond herhaling ook centraal in zijn compositie. Hij vermenigvuldigde vaak een centraal motief binnen een enkel kunstwerk.

Dit is bijvoorbeeld te zien in zijn "Marilyn Diptych", maar ook in werken met de Campbells' soepblikken.

Een ander kenmerk van Warhols Marilyn is een aparte stijl van modificatie die hij vaak gebruikte. Hij benadrukte het haar, de lippen en de ogen in felle kleuren terwijl hij de rest van het gezicht definieerde met minimale zwarte contouren, waardoor het bijna tweedimensionaal leek.

Hij vervreemdde de portretten van andere beroemdheden zoals Mao, Goethe, Ingrid Bergmann en Liz Taylor op een vergelijkbare manier. De fixatie op beroemdheden loopt ook door Warhols werk heen. Tijdens zijn leven werden velen van hen beschouwd als het toppunt van schoonheid en gratie, bijvoorbeeld modellen en actrices. Warhol behandelde ze als consumentenproducten en portretteerde ze dienovereenkomstig.

Warhols carrière wordt ook gekenmerkt door een voorliefde voor tragedie en menselijk lijden. Veel van zijn werken thematiseren de dood, bijvoorbeeld wanneer hij een elektrische stoel gebruikt of een foto van een neergestort vliegtuig. Zijn portretten van Marilyn Monroe passen in dit patroon, omdat hij ze voor het eerst maakte kort na haar zelfmoord.

10. Warhols Marylin Monroe - een tijdloos motief dat vandaag de dag nog steeds populair is

Andy Warhols eerbetoon aan het Hollywood-icoon blijft een van de populairste kunstwerken aller tijden. Of het nu gaat om "Shot Marilyn", "Marilyn Diptych" of de "Reversal" serie - Warhols werken van Monroe staan niet alleen symbool voor Pop Art, maar zijn ook mijlpalen van de 20e-eeuwse kunst. Ze symboliseren het ontwaken van de hedendaagse kunst in de jaren 1960.

Nieuwe technieken, nieuwe motieven en een vooruitstrevend, modern begrip van kunst - dit alles ligt besloten in de "Shot Marilyns" serie. Warhols Marilyn-motief, de esthetiek en het productieproces blijven kunstenaars tot op de dag van vandaag inspireren. Het motief is ontelbare keren geciteerd, gekopieerd en geparodieerd.

Het kunstspook Banksy mengde bijvoorbeeld Warhols Marilyn met de gelaatstrekken van Kate Moss. Straatartiest Mr. Brainwash nam ook Andy Warhols origineel op in een hommage uit 2016. Deze en soortgelijke werken laten zien hoe populair Warhols Marilyn Monroe vandaag de dag nog steeds is en dat de fascinatie die ze uitstraalt ongebroken blijft.